In de trein, Arnhem – Nijmegen, 1996. We zijn met het hele gezin Martirossian onderweg naar een vriend, Nordat. De reis maken we samen met andere vrienden – landgenoten die net als wij in hun asielprocedure zitten. Witte Raphaël, een Siberisch-Armeense verhalenverteller, is de organisator van deze excursie. We noemen hem zo om hem te onderscheiden van een andere Raphaël in het gezelschap – zijn goede vriend, mijn vader. Witte Raphaël heeft een Slavisch-blonde baard, zwarte Raphaël heeft Kaukasisch-zwarte wenkbrauwen. De treinreis heeft een specifiek doel: het ontrafelen van de geheimen van het maken van kaas. Nordat kent deze geheimen en heeft begrip voor onze nostalgie naar witte kaas, die niet te krijgen is in het dorp waar we wonen. Vandaag is een mooie dag, want vandaag zal hij ons eindelijk een cursus kaasmaken geven.
We zijn heel goed in het maken van treinreizen, want we hebben geoefend in Armenie, waar we urenlang in de trein zaten naar de bergen om daar een paar nachten in een tent te overnachten. Ook bij ons bestaat de volkswijsheid dat een goede voorbereiding het halve werk is, dus we zijn goed voorbereid. We hebben mee: een dekentje voor als het koud wordt tussen Arnhem en Nijmegen, speelkaarten, zware Russische literatuur, fotocamera om onderweg foto’s te maken, en het allerbelangrijkste: proviand. Als de trein begint te rijden, komen de in zilverfolie verpakte kippetjes te voorschijn, samen met gevulde tomaten en gegrilde aubergines. Watermeloen stond wel op de boodschappenlijst, maar toen we in de winkel de zachtroze binnenkant van de vrucht zagen, staken we demonstratief onze neus in de lucht en lieten de verkoper weten dat in ons land watermeloenen de kleur van bloed en de smaak van honing hebben. Als mijn zusje en ik opmerken dat we aangestaard worden door onze medereizigers naast ons, antwoorden onze ouders dat we ook niet zo onbeleefd moeten doen en die mensen moeten uitnodigen om zich bij ons te voegen. Zover komt het niet, want de trein bereikt onze bestemming en we moeten snel onze spullen pakken en uitstappen.
Nordat spreekt Turks en Nederlands, wij spreken Armeens en Russisch. We zijn nieuwkomers en kennen samen een dozijn Nederlandse woorden. Maar we maken ons geen zorgen, want witte Raphaël verstaat Nordat uitstekend en kan lange diepgaande gesprekken met hem voeren, een mysterie dat tot op de dag van vandaag onopgelost is gebleven. Als Nordat de deur opendoet, kijkt hij een beetje neerslachtig. Hij laat ons binnen en deelt zijn brood en zijn leed met ons. Hij zegt: “Mijn vrouw, mijn hart, helemaal gek!!” Hij wijst naar een boom buiten en vervolgt: “Kijk, dit is boom, ja? Boom! Ik zeg: dit is boom. Maar zij zegt: nee, huis!” Witte Raphaël, onze nordatoloog, vertaalt: “Nordat is bedroefd omdat hij en zijn vrouw elkaar niet meer begrijpen. Zij weigert de werkelijkheid te zien zoals die is.” We werpen Nordat sympathiserende blikken toe. Hij vermant zich en begint de cursus met de geruststellende woorden: “Kijk, Raphaël, heel makkelijk.”
Stap 1 is heel duidelijk: pak de melk. Voor stap 2 doet Nordat een beroep op zijn mime-talent: hij giet de inhoud van een denkbeeldig pak melk in een denkbeeldige pan. De volgende stap wordt geillustreerd aan de hand van een sound effect: bolbolbol. De cursisten noteren in hun notitieblok: breng de melk aan de kook. Daarna wordt het in sneltreinvaart ingewikkeld. Nordat gebaart heftig, zegt een paar onverstaanbare dingen, en eindigt met de woorden: “En dan kaas”. We verzoeken om een herhaling. Nordat doet het nu wat rustiger: hij giet langzaam de denkbeeldige melk in de denkbeeldige pan en laat deze extra lang borrelen: bolbolbolbooool. Daarna komen weer de onbegrijpelijke handelingen, de onverstaanbare woorden, en de conclusie: “En dan kaas.” Wederom vragen we om een herhaling. Wederom volgen traag de melk, de pan en het borrelen. Wederom komt er een overgang en vliegt de rest van de mysterieuze handelingen in lichtsnelheid op ons af. Als Nordat voor de vierde keer deze act opvoert, grijpt witte Raphaël in op het cruciale moment van de overgang. De melk heeft net gekookt (bolbolbolbolllll) en Nordat wil net de overgang inleiden met wilde gebaren en toverspreuken als Raphaël zijn pols vastpakt, hem aankijkt en vraagt: “Nordat! En dan?” Nordat kijkt hem met grote verwarde ogen aan en zegt: “Babam Raphaël…..En dan kaas!”
Zwaluwzang 